TİCARİ İŞLEMLERDE TAŞINIR REHNİ MEVZUATININNOTERLİK UYGULAMASI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

 

Doç. Dr. Ömer KORKUT

(Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi)

 

 

 

TAŞINIR REHNİ KANUNU AMAÇ

6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’nun (TRK) amacı finansmana erişimi kolaylaştırmaktır (m.1).

Bu amaç için şu hükümlere yer verilmiştir:

Teslimsiz taşınır rehin hakkının güvence olarak kullanımının yaygınlaştırılması,

Rehne konu taşınırların kapsamının genişletilmesi,

Taşınır rehninde aleniyetin sağlanması,

Rehnin paraya çevrilmesinde alternatif yolların sunulması

 

«TİCARİ İŞLEM» NEDİR?

6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunda geçen «Ticari işlem» ifadesinden ne anlaşılması gerekiyor?

Rehinle güvence altına alınmak istenen alacağın, ticaretle ilgili bir alacak olması gerekmez.

«Bu Kanun, bir borca güvence teşkil etmek üzere kurulan ve konusu bu Kanunda sayılan taşınır varlıklar olan rehinli işlemlere uygulanır» (TRK m. 1/3)

Ticari işlem ifadesi «Ticari iş» İfadesinin karşılığı değildir.

Ticari işlem ifadesi «Hukuk İşlem» İfadesinin karşılığı değildir. Haksız fiil veya sözleşmeye aykırılıktan doğan alacaklar da rehin kapsamına alınabilir.

6750 sayılı TRK anlamında Ticari İşlem

Kanunda belirtilen kişiler arasında (m. 3), bir alacağın ödenmesini veya ifa edilmesini güvence altına almak maksadıyla Kanunda sayılan taşınır varlıklar (m. 5) üzerinde zilyetliğin devrine gerek olmaksızın sınırlı ayni hak tesis etmek için yapılan iş ve uygulamalar TİCARİ İŞLEM olarak ifade edilebilir. (Ayhan/Çağlar: s. 173)

TAŞINIR REHNİ KANUNU KAPSAMI

Taşınır varlıkları konu edinen işlemlerde rehin hakkının tesisi,

Rehin hakkının üçüncü kişilere karşı hüküm ifade etmesi,

Rehinli Taşınır Sicili,

Rehinli alacaklılar arasında öncelik hakkının belirlenmesi,

Tarafların ve üçüncü kişilerin hak ve yükümlülükleri,

Rehin hakkının kullanımı ile rehinli işlemlere ilişkin diğer usul ve esaslar

Bu Kanunun, bir borca güvence teşkil etmek üzere kurulan ve konusu bu Kanunda sayılan taşınır varlıklar olan rehinli işlemlere uygulanacağı öngörülmüştür (m. 1/3).

TAŞINIR REHNİ KANUNU KAPSAMINDA YER ALMAYAN UNSURLAR

1.Sermaye piyasası araçları ile türev araçlara ilişkin finansal sözleşmeleri konu edinen rehin sözleşmeleri (TRK m. 1/4)

2.Mevduat (TRK m. 1/4)

3.Tapu kütüğüne herhangi bir nedenle tescil edilen taşınırlar (TRK m. 1/5). (Örnek: Makine, Otel döşeme eşyası gibi eklentiler)

4.Diğer kanunlar uyarınca bir sicile tescili zorunlu olan taşınır varlıklar üzerinde bu Kanun kapsamında Sicile tescil edilmek suretiyle rehin tesis edilmeyecektir (TRK m. 8/3).

5.Coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı hakkı; lisans, devir, intikal, haciz ve benzeri hukuki işlemlere konu olamaz ve teminat olarak gösterilemez (Sınai Mülkiyet Kanunu m. 148/1).

TAŞINIR REHNİ SÖZLEŞMESİ

Kanunda sayılan kişiler arasında kurulan rehin sözleşmesinin Rehinli Taşınır Siciline tescil edilmesiyle rehin hakkı kurulmaktadır (TRK m. 4/1).

Rehin sözleşmesinin imzalanması (Taahhüt İşlemi/Borçlandırıcı İşlem)

Rehin sözleşmesinin tescili (Tasarruf İşlemi)

TEMİNAT SÖZLEŞMELERİNİN ELEKTRONİK İMZA YOLUYLA KURULAMAMASI

5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’nda teminat sözleşmelerinin elektronik imza yoluyla kurulamayacağı öngörülmüştür (m.5/2).

«Kanunların resmi şekle veya özel bir merasime tabi tuttuğu hukuki işlemler ile banka teminat mektupları dışındaki teminat sözleşmeleri, güvenli elektronik imza ile gerçekleştirilemez»

6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu m. 4/3 hükmünde özel bir hüküm getirildiğinden, ayni teminat sözleşmelerinin bir türü olan rehin sözleşmesinin güvenli elektronik imza ile kurulmasına izin verilmiştir.

 

 

 

 

TAŞINIR REHNİ SÖZLEŞMESİNİN TESCİLİ

Rehin hakkı, rehin sözleşmesinin Sicile tescil edilmesiyle kurulur (TRK m. 4/1). Tescil kurucu etkiye sahiptir.

Tescil süresi: Bir süre öngörülmemiştir. Medeni Kanun'da da rehnin tesciline ilişkin bir süre yer almamaktadır.

Tescilin etkisi: Tescil edilen rehin sözleşmesi, sicil çevresine bakılmaksızın tüm üçüncü kişilere karşı hüküm ifade etmektedir.

TESCİL BAŞVURUSUNU KİM YAPABİLİR?

«Kanuna göre rehin alacaklısı ve rehin veren sıfatına sahip kişiler veya bunların temsil ve ilzama yetkili temsilcileri rehin sözleşmesinin tescil ve değişiklik talebinde birlikte bulunur» (RTS Yönetmeliği m. 22/1).

Elektronik ortamda düzenlenen rehin sözleşmesinin Sicile tescil edilebilmesi için sözleşmenin güvenli elektronik imza ile onaylanması şarttır (TRK m. 4/3).

Yazılı olarak düzenlenen rehin sözleşmesinin Sicile tescil edilebilmesi için tarafların imzalarının noterce onaylanması veya sözleşmenin Sicil yetkilisinin huzurunda imzalanması şarttır (TRK m. 4/3).

* Doktrinde, rehin alacaklısı ve rehin verenin birlikte başvurmasının şart olmadığı ifade edilmiştir.

REHİN SÖZLEŞMESİNİ İMZA YETKİSİ

Rehin sözleşmesi, tacir veya esnaf tarafından imzalanır.

Tüzelkişilerde ise yetkili organlar tarafından imzalanmalıdır.

Anonim şirketlerde yönetim kurulu, limited şirketlerde müdürler ana sözleşmede özel bir kayıt olmasa da ticari işletme rehni kurulması hususunda karar alabilir.

Kollektif ve komandit şirketlerde ise ticari işletme üzerinde rehin hakkı tesisi için ortakların oybirliği ile alacakları karara ihtiyaç vardır (TTK m. 223/1).

İşletme sahibinin (TACİR) temsilcisi (Ticari Mümessil/Ticari Temsilci) olsa dahi, özel olarak yetkilendirilmedikçe ticari işletme rehni için sözleşme yapamaz.

Şube Müdürü rehin tesis etme yetkisine sahip midir?

Şube Müdürünün yetkisi şube işleriyle sınırlı olup, işletmenin bütünü üzerinde rehin tesis etme yetkisi bulunmamaktadır.

Rehin hakkının Kanunda sayılan unsurlardan (m.5/1) biri veya bir kaçı üzerinde tesisi halinde Şube müdürünün kendi bünyesindeki taşınırlar üzerinde rehin vermesi mümkündür.

REHİN SÖZLEŞMESİNİN ZORUNLU UNSURLARI

a) Rehin sözleşmesinin tarafı;

1) Ticari işletme (Tacir) ise ticaret unvanı, MERSİS numarası, temsil ve ilzama yetkili temsilcinin adı, soyadı ve imzası,

2) Gerçek kişi veya esnaf ise Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, adı, soyadı ve imzası,

3) Çiftçi ise Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, adı, soyadı ve imzası ile Çiftçi Kayıt Sistemi numarası,

4) Üretici örgütü ise üretici örgütü belge numarası ile temsil ve ilzama yetkili temsilcinin adı, soyadı ve imzası.

b) Borcun konusu, borcun miktarı, borcun miktarı belirli değilse rehnin ne miktar için güvence teşkil ettiği, ödenecek para cinsi ve rehnin azami miktarı.

c) Rehne konu varlık ile bu varlığın ayırt edici özelliklerini belirten seri numarası, markası, üretim yılı, şasi numarası, belge seri numarası, varsa GTİP ya da PRODTR sanayi ürünü kodu gibi hususlar.

REHİN SÖZLEŞMESİNDE DEĞİŞİKLİK

Rehinli alacaklının alacağını devretmesi mümkündür, alacağı devralan kişi rehin hakkından yararlanmaya devam eder. Ancak devrin sicile bildirilmesi gerekir (TRK m. 12/6).

Rehin veren tarafından rehinli taşınırın devri mümkündür. Rehin veren devri sicile tescil ettirmelidir (TRK m. 12/6).

REHNİN KAPSAMI

Rehin hakkı Kanunda sayılan unsurlardan (m.5/1) biri veya bir kaçı üzerinde tesis edilebilir.

İşletmenin tümü üzerinde rehin hakkı kurulabilmektedir.

MARKA, TASARIM VE PATENT ÜZERİNDE REHİN KURULMASI

«Diğer kanunlar uyarınca bir sicile tescili zorunlu olan taşınır rehinlerine ilişkin hükümler saklıdır. Bu taşınır varlıklar üzerinde bu Kanun kapsamında Sicile tescil edilmek suretiyle rehin tesis edilmez» (TRK m. 8/3).

SINAİ MÜLKİYET KANUNUNUN UYGULANMASINA DAİR YÖNETMELİK’te bu konuda şu düzenlemeler yer almaktadır:

Marka, tasarım ve patentin rehni, aşağıda belirtilen bilgi ve belgelerin sunulması halinde Sicile kaydedilir ve Bültende yayımlanır (m. 127/1):

«..rehinler  20/10/2016  tarihli  ve  6750  sayılı  Ticari  İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu uyarınca kurulan Rehinli Taşınır Siciline bildirilir (m. 127/2).

6750 sayılı Kanun ile bu Kanun uyarınca çıkarılan mevzuat

hükümleri saklıdır (m. 127/6).

Marka, tasarım ve patent üzerinde münferit olarak taşınır rehni kurulabileceği düşünülmektedir.

MÜNFERİT TAŞINIR VARLIKLAR ÜZERİNDE REHİN KURULMASI

TRK m. 5/1 Hükmünde sayılan varlıklar üzerinde rehin kurulabilecektir.

Taşınır varlık üzerindeki rehin hakkı, o varlığın bütünleyici parçasını da kapsamaktadır. Taşınır varlığın mevcut veya sonradan ilave edilen eklentinin rehin kapsamına alınması ayrıca kararlaştırılabilir.

Her tür sözleşmeden doğan mevcut veya müstakbel alacaklar rehne konu edilebilir (TRK m. 5/5).

Kendi mevzuatı gereğince bir onaya tabi olan lisans ve ruhsatların rehni bu onayın alınması halinde mümkündür (TRK m. 5/7).

Diğer kanunlar uyarınca bir sicile tescili zorunlu olan taşınır rehinlerine ilişkin hükümler saklıdır. Bu taşınır varlıklar üzerinde bu Kanun kapsamında Sicile tescil edilmek suretiyle rehin tesis edilmez (TRK m. 8/3). Örnek: Marka, Patent, Motorlu taşıt araçları üzerinde TRK’ya tabi rehin kurulamayacaktır.

ÜZERİNDE REHİN HAKKI KURULABİLECEK TAŞINIR VARLIKLAR (m. 5/1)

a) Alacaklar

b) Çok yıllık ürün veren ağaçlar

c) Fikri ve sınai mülkiyete konu haklar

ç) Hammadde

d) Hayvan

e) Her türlü kazanç ve iratlar

f) Başka bir sicile kaydı öngörülmeyen ve idari izin belgesi niteliğinde olmayan her türlü lisans ve ruhsatlar

g) Kira gelirleri

ğ) Kiracılık hakkı

h) Makine ve teçhizat, araç, ekipman, alet, iş makinaları, elektronik haberleşme cihazları dahil her türlü elektronik cihaz gibi menkul işletme tesisatı

ı) Sarf malzemesi

i) Stoklar

ı) Sarf malzemesi

i) Stoklar

j) Tarımsal ürün

k) Ticaret unvanı ve/veya işletme adı

l) Ticari işletme veya esnaf işletmesi

m) Ticari plaka ve ticari hat

n) Ticari proje

o) Vagon

ö) Bu fıkrada sayılanlardan üçüncü kişiler zilyetliğindeki taşınır varlık, hak ve paylı mülkiyet hakları

 

MÜSTAKBEL TAŞINIR VARLIKLARI ÜZERİNDE REHİN HAKKI

İşletmelerin müstakbel taşınır varlıkları üzerinde rehin hakkı kurulabilir. Rehinli müstakbel taşınır varlık üzerindeki tasarruf yetkisi, bu varlıkların mülkiyete konu edilmesini müteakip kullanılabilir (m. 5/3).

Rehin, işletmelerin mevcut veya müstakbel taşınır varlıklarının getirileri üzerinde kurulabilir (m. 5/4).

Her tür sözleşmeden doğan mevcut veya müstakbel alacaklar rehne konu edilebilir. (İSTİSNA: 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ile 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümleri saklıdır).

Üçüncü kişiler, bu Kanun kapsamında borçlu lehine teslimsiz taşınır rehni kurabilir. (m. 5/9)

REHNİN KAPSAMI

Taşınır varlık üzerindeki rehin hakkı, o varlığın bütünleyici parçasını da kapsar.

Taraflar, taşınır varlığın mevcut veya sonradan ilave edilen eklentilerinin rehin kapsamına alınmasını ayrıca kararlaştırabilir.

Finansal kiralama konusu taşınırlar rehne konu olamaz (6361 sayılı Kanun m. 22/5).

SORU

Hammadde, sarf malzemesi, stok gibi döner varlıklar üzerinde rehin tesis edilebilmektedir (TRK m. 5/1.ç.ı,i). Bunların tüketilmesiyle alacak güvencesiz hale gelmektedir.

Bu hususta sözleşmeye hüküm konulmasında yarar vardır. Örneğin: Stokta bulunan malzemenin %5o’sinin 1 yıl boyunca satılamayacağı gibi.

Stokta bulunan malzemenin tamamı üzerine rehin konulması halinde, rehin değerinden satılması ve üzerindeki rehnin kaldırılması gibi bir prosedür izlenmesi gerekecektir.

Başkasına Ait İşletme Üzerinde Rehin Tesisi Mümkün müdür?

«Tacir» ve «İşletme maliki» kavramları farklıdır.

Tacir sıfatını taşıyan kiracı başkasına ait işletme üzerinde rehin tesis etmeye yetkili midir?

İŞLETMENİN BÜTÜNÜ ÜZERİNDE REHİN TESİSİ

TRK m. 5/1 hükmünde yer alan taşınır varlıkların borcu karşılaması halinde işletmenin tümü üzerinde rehin kurulamaz (m. 5/2).

Borç miktarının belirli olması halinde TRK m. 5/1’de sayılıp da işletmede yer alan taşınır varlıklardan biri veya birden fazlasının borç miktarının tamamına ek olarak beşte birinden (1/5) fazlasını karşılaması halinde işletmelerin tümü üzerinde rehin kurulamaz (Tem. Yön. m. 17/3).

Ticari işletme ve esnaf işletmesinin tamamı üzerinde rehin kurulması halinde, rehnin kuruluşu anında işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş olan her türlü varlık rehnedilmiş sayılır.

İŞLETMENİN BÜTÜNÜ ÜZERİNDE REHİN TESİSİ HALİNDE BAZI UNSURLARIN KAPSAM DIŞI TUTULMASI MÜMKÜN MÜDÜR?

Ticari işletme ve esnaf işletmesinin tamamı üzerinde rehin kurulması halinde, rehnin kuruluşu anında işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş olan her türlü varlık rehnedilmiş sayılır. Bu varlıkların rehni diğer kanunlarca bir sicile tescilini gerektiriyorsa bu rehin ilgili sicillere bildirilir. Bu varlıklar üzerinde diğer kanunlar uyarınca önceden bir rehin hakkı tesis edilmiş olması halinde bu Kanun çerçevesinde tesis edilerek bildirilen rehin sonraki sırada yer alır. (m. 5/2).

Diğer kanunlar uyarınca bir sicile tescili zorunlu olan taşınır rehinlerine ilişkin hükümler saklıdır. Bu taşınır varlıklar üzerinde bu Kanun kapsamında Sicile tescil edilmek suretiyle rehin tesis edilmez (TRK m. 8/3). Örnek: Marka, Patent, Motorlu taşıt araçları üzerinde TRK’ya tabi rehin kurulamayacaktır.

İŞLETMENİN FAALİYETİNE TAHSİS EDİLMİŞ OLAN HER TÜRLÜ VARLIK

Duran malvarlığını,

İşletme değerini,

Kiracılık hakkını,

Ticaret unvanı ile diğer fikri mülkiyet hakları (Marka, patent)

Sürekli olarak işletmeye özgülenen malvarlığı unsurlarını

(İş makinaları gibi motorlu taşıt araçları üzerinde TRK’ya tabi rehin kurulabilecektir.)

İşletmenin faaliyetlerine tahsis edilmiş taşınmazlar ise rehin kapsamı dışındadır.

*İş Makinaları Üzerinde TRK uyarınca rehin tesis edilebilecek midir?

Diğer kanunlar uyarınca bir sicile tescili zorunlu olan taşınır varlıklar üzerinde bu Kanun kapsamında Sicile tescil edilmek suretiyle rehin tesis edilmeyecektir (TRK m. 8/3).

Mevzuatı gereği özel sicillerine kaydı gereken gemi, hava aracı, iş makinesi, maden ve cevher ile motorlu taşıtlar üzerinde tesis edilen rehin hakları ilgili siciller tarafından sicil merkezine bildirilir (Rehinli Taşınır Sicil Yönetmeliği m. 13/4).

TÜRKİYE NOTERLER BİRLİĞİ (Genel Yazı-121)

Her ne kadar iş makinalarının 2918 sayılı Kanun çerçevesinde araç kavramı içerisinde sayılmış ve araç rehninin araç siciline tescili gerektiği düzenlenmiş olsa da 6750 sayılı Kanunun, rehne konu varlıklar arasında iş makinalarını bilinçli sayma yolu ile 2918 sayılı Kanuna istisna getirdiğinden iş makinalarının rehninin bundan böyle Rehinli Taşınır Sicili'ne tescil edilmek suretiyle gerçekleştirileceği,

Netice olarak, Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından iş makinalarının tescil hizmetlerinin gerçekleştirilmesi  görevi  kendilerine  devredilen  ziraat  odaları,  belediyeler  ve  ticaret  ve/veya  sanayi odaları tarafından tescili gerçekleştirilen iş makinalarının rehinlerinin bundan böyle 6750 sayılı Kanun çerçevesinde gerçekleştirilecek olup, rehin işleminin gerçekleşmesini müteakip bildirim anılan kurumlara yapılması gerektiği,

Bildirildiğinden noterliklerce iş makinalarının rehin işlemlerinin 6750 sayılı Yasa hükümlerine göre yapmalarının mümkün olduğu sonucuna varılmıştır. Bu nedenle 2017/49 sayılı genel yazımızın (5.ğ) maddesi gereken açıklamalarla birlikte bu şekilde tadil edilerek genel yazıya işlenmiştir.

İşletmeye Tahsis Edilmiş Taşınmaz üzerinde TRK uyarınca rehin tesis edilebilecek midir?

Ticari işletme ve esnaf işletmesinin tamamı üzerinde rehin kurulması halinde, rehnin kuruluşu anında işletmenin faaliyetine tahsis edilmiş olan taşınır ve taşınmaz varlıklar rehnedilmiş sayılır (Uygulama Yönetmeliği m. 17/1).

İŞLETMENİN BÜTÜNÜ ÜZERİNDE REHİN TESİSİ

Ticari işletme ve esnaf işletmesinin tamamı üzerinde rehin kurulması halinde İŞLETMEYE TAHSİS EDİLMİŞ 3. KİŞİYE AİT TAŞINIR ÜZERİNDE REHİN TESİS EDİLMİŞ SAYILACAK MIDIR?

Türk Medeni Kanunu’nda iyiniyetin korunmasına ilişkin hükümler çerçevesinde konunun değerlendirilmesi gerekmektedir.

Ticari işletme ve esnaf işletmesinin tamamı üzerinde rehin kurulması halinde, «Rehne konu varlık ile bu varlığın ayırt edici özelliklerini belirten seri numarası, markası, üretim yılı, şasi numarası, belge seri numarası, varsa GTİP ya da PRODTR sanayi ürünü kodu gibi hususlar.» yazılması zorunlu mudur?

Rehne konu varlık ile bu varlığın ayırt edici özelliklerinin sözleşmeye yazılması yararlı olacaktır. Ancak işletmenin tamamının rehni halinde bu unsurların yazımını zorunlu kılan bir düzenlemeye rastlanmamıştır.

SORU-1: Üzerinde rehin tesis edilebilmesi için işletmenin ticaret siciline kayıtlı olması zorunlu mudur?

-Rehin sözleşmesinde MERSIS numarasının yazılması zorunlu olduğundan (m.4/6.a1.), ancak sicile kayıtlı ticari işletmeler üzerinde rehin tesis edilebilecektir.

-- Esnaf işletmesinde ise esnafın TC Kimlik numarası, adı, soyadı ve imzası yeterli olduğundan esnaf siciline kayıtlı olmasa da üzerinde rehin tesis edilebilecektir.

SORU-2: Birden fazla işletmenin varlığı halinde rehin?

Tacirin birden fazla ticari işletmesi varsa her işletme ayrıca rehin sözleşmesine konu teşkil edebilir.

İşletme sahibi, 3. kişinin borcu için işletmesini rehnedebilir.

DEĞER TESPİTİ

Rehin sözleşmesinin tarafları, rehne konu unsurun değerini, herhangi bir değerleme hizmeti almadan, rehin hakkının kurulması öncesinde serbestçe kararlaştırabileceklerdir. Tarafların anlaşamaması halinde mahkemeden değer tespiti talep edilebilecektir.

Görevli Mahkeme: Sulh Hukuk Mahkemesi.

Yetkili Mahkeme: Rehin verenin yerleşim yeri.

Alacaklının başvurusu üzerine rehin verenin yerleşim yerindeki sulh hukuk mahkemesince taşınırın değeri ekspertiz hizmeti sunan gerçek veya tüzel kişilere 3 gün içerisinde tespit ettirilecektir. Bu değer tespitine itiraz edilmesi halinde, mahkemece üç gün içerisinde yeni bir değer tespiti yaptırılır. İtiraz üzerine ekspertiz hizmeti sunan gerçek veya tüzel kişiler üç gün içerisinde değer tespiti yapar. İtiraz üzerine yapılan değer tespiti kesindir. Bu tespitin yapıldığı tarihten itibaren iki yıl geçmedikçe yeniden değer tespiti istenemez. Değer tespitine ilişkin rapor rehin verene ve rehin alacaklılarına tebliğ edilir.

REHİNLİ TAŞINIR SİCİLİ

(1) Rehin hakkının tesisi ve üçüncü kişilere karşı hüküm ifade etmesi, rehinli alacaklılar arasında öncelik hakkının belirlenmesi, rehinli taşınır varlık ile alacağın devrinin tescili amacıyla Rehinli Taşınır Sicili kurulur.

(2) Rehinli Taşınır Sicili alenidir. Bakanlık, Sicilin faaliyetlerini her zaman denetlemeye ve gerekli önlemleri almaya yetkilidir. Sicil, Bakanlıkça alınan önlemlere ve verilen talimatlara uymakla yükümlüdür.

(3) Diğer kanunlar uyarınca bir sicile tescili zorunlu olan taşınır rehinlerine ilişkin hükümler saklıdır. Bu taşınır varlıklar üzerinde bu Kanun kapsamında Sicile tescil edilmek suretiyle rehin tesis edilmez.

(4) Sicilin kuruluş ve işleyişi ile bu Sicille diğer kanunlar uyarınca tutulan taşınır sicillerinin verilerinin paylaşımına yönelik usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılan yönetmelik ile belirlenir.

REHİNDE DERECE SİSTEMİ

Rehnin paraya çevrilmesi sürecinde alacaklılar arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların önlenmesi amacıyla derece sistemi öngörülmüştür. Esasen iki sistem söz konusudur:

1)İlerleme sistemi: Rehnin sicile tescil anını esas alan sistemdir.

2)Sabit derece sistemi: Rehin hakkının derece ve sırasını esas alan sistemdir.

Kural (ilerleme sistemi): Aynı taşınır varlık üzerinde derece sırası belirtilmeksizin birden fazla rehin hakkı tesis edilmesi halinde alacaklıların öncelik hakkı, rehnin kurulma anına göre belirlenir. Derece belirtilmesi halinde ise derece sırası esas alınır (m. 11/1).

REHİNDE SABİT DERECE SİSTEMİ

SABİT DERECE SİSTEMİ: Rehin hakkının derece ve sırasını esas alan sistemdir. Bu sistemde sıra sabitliği ve derecede miktar sabitliği özelliği geçerlidir.

a) Sıra Sabitliği

Bir üst derecede yazılı olan rehin hakkının sona ermesi halinde, boşalan derece boş kalmaya devam eder. Alt derecedekinin boşalan dereceye geçebilmesi için tarafların bu konuda anlaşması gerekir.

İlk sırada yer alan alacaklı alacağını tamamen alamadan bir sonraki rehin alacaklısına ödeme yapılmaz.

b) Sabit Derece Sisteminde Derecedeki Miktarın Sabitliği

Rehne konu varlığın değeri tespit edilerek derecelere bölünür ve rehin veren her derecenin miktarını belirler. Rehin hakkının sağladığı güvence, derece ve derecenin miktarı ile sınırlıdır.

TARAFLARININ HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

REHİN VERENİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

REHİN VERENİN HAKLARI

1.Zilyetliğin devam etmesi,

2.Rehinli taşınırı kullanma hakkı,

3.Rehinli taşınır üzerinde tasarruf hakkı

4.Art Rehin kurma hakkı

REHİN VERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Taşınırı Kanuna ve Sözleşmeye uygun olarak kullanma

Rehinli taşınır varlığın devri ile alacağın devrini sicile tescil ettirme yükümlülüğü

Rehne konu taşınır varlığın rehin alacaklısı tarafından denetlenmesine izin verme yükümlülüğü

REHİN ALANIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

REHİN ALANIN HAKLARI

1.Rehin sözleşmesinin sicile tescilini talep hakkı,

2.Rehin alacaklısının önlem alma hakkı,

3.Önlem almak için yaptığı giderleri isteme hakkı,

4.Ayni hakları koruyan dava açma hakkı

5.Rehin alacaklısının denetleme hakkı,

6.Rehin alacaklısının Art Rehin kurma hakkı

7.Rehin alanın temerrüt sonrası hakları

Mülkiyetin devrini talep hakkı,

Paraya çevirtme hakkı,

Alacağını Varlık Yönetim şirketlerine veya 3. kişilere devretme hakkı,

Kiralama ve lisans haklarını kullanma,

REHİN ALANIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Tescil işlemlerinde birlikte hareket etme yükümlülüğü

Rehin sözleşmesini terkin yükümlülüğü

REHNİN ALANIN HAKLARI

Borcun zamanında ifa edilmemesi halinde alacaklının sahip olduğu haklar şunlardır (m. 14):

1.Birinci derece alacaklı ise icra dairesinden İİK m. 24 uyarınca rehinli taşınırın mülkiyetinin devrini talep edebilir.

2.Alacağını, varlık yönetim şirketlerine devredebilir.

3.Zilyetliğin devrine konu olmayan varlıklarda kiralama ve lisans hakkını kullanabilir.

Alacağın yukarıda belirtilen yollarla tahsil edilememesi halinde genel hükümler çerçevesinde takip yapılır.

LEX COMMİSSİORA YASAĞI

Borcun ödenmemesi halinde alacaklıya, ticari işletmenin veya münferit bir unsurun mülkiyetini kazanma hakkı veren her türlü sözleşme, lexcommissiora kapsamında hükümsüzdür.

TRK m. 14/1 hükmünde alacaklıya tanınan, rehinli taşınırın mülkiyetinin devrini talep hakkı söz konusu yasak kapsamında değerlendirilmemelidir. Burada alacaklıya kanunla tanınan bir hak vardır.

Lexcommissiora yasağı, alacağın muacceliyet kazanmasından önce yapılan sözleşmeler için geçerlidir.

Yönetmelik m. 9/1.ı hükmünde «Varsa temerrüt durumunda mülkiyeti devralma hakkının kullanılacağı kaydı,» konulacağı öngörülmüş olup, bu kaydın lexcommissiora yasağı kapsamında olacağı ifade edilmiştir.

REHİN HAKKININ SONA ERMESİ

1.Alacağın son bulması

2.Sürenin sona ermesi (Rehin hakkının geçerlilik süresinin dolması)

3.Rehinli varlığın tamamen yok olması

4.Rehnin terkini

5.Ticari İşletme veya Esnaf İşletmesinin Sicilden Terkini

REHİN KAYDININ TERKİNİ

Rehin alacaklısı, alacağın son bulduğu tarihten itibaren 3 işgünü içinde, rehin kaydının Sicilden terkini için başvuruda bulunur. Bu yükümlülüğü yerine getirmeyen rehin alacaklısı hakkında güvence altına alınan borç tutarının onda biri (1/10) oranında idari para cezası Bakanlıkça uygulanır (m. 15/1)

Güvenceli yükümlülüklerin ödeme ve diğer yöntemlerle ifa edilmesi halinde rehin hakkı rehin alacaklısının talebi üzerine Sicilden terkin edilir.

Rehin alacaklısının, alacağın son bulmasını müteakip rehnin terkini için süresi içinde Sicile başvurmaması halinde, borcunu ödeyen ve bunu belgeleyen borçlu, rehnin terkinini Sicilden isteyebilir.

 

SİCİL YETKİLİSİNİN İNCELEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ (M. 10)

(1) Sicil yetkilisi veya yardımcıları, tescil için aranan kanuni şartların var olup olmadığını aşağıdaki hususları da dikkate alarak inceler:

a) Tescil talebinin Kanun ve ilgili Yönetmeliklerde öngörüldüğü şekilde ve rehin taraflarınca yapılıp yapılmadığı.

b) Tescil için Kanun, Kanun uyarınca çıkarılan yönetmelikler ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen belgelerin bulunup bulunmadığı.

c) Tescil edilecek hususların ilgili kurum ve kuruluşların onayına tabi olması halinde, söz konusuonayın alınıp alınmadığı.

(2) Sicil tarafından birinci fıkra hükmü uyarınca yapılan inceleme sonucunda, tescil için aranan şartların eksik olduğunun anlaşılması halinde tescil talebi reddedilir.

Tescil talebinin reddi (Yön. m. 27)

(1) Sicil, aşağıdaki hallerde tescil talebini reddeder:

a) Rehin sözleşmesinin taraflardan biri tarafından imzalanmaması.

b) Rehin sözleşmesinde yer alması zorunlu hususlardan herhangi birine yer verilmemesi.

c) Tescil için aranan şartların eksik olması.

ç) Sicil tarafından talep edilen bilgi ve belgelerin verilmemesi.

d) Sicile tescil edilecek hususların, tarafların tam ve gerçek beyanına uygun olmaması veya kamu düzenine aykırılık oluşturması.

e) İlerleme sisteminin kabul edilmesi halinde, rehin sözleşmesinde yer alan güvence miktarının diğer alacaklılar aleyhine muvafakatsız olarak artırılmasının tescilinin talep edilmesi.

(2) Tescil talebi reddedilirse, Sicil reddin nedenlerini tescil talebinde bulunanlara bildirir.

Rehin sözleşmesinin değişikliği (Yön. m. 28)

Tescil edilen bir rehin sözleşmesinde yer alan aşağıdaki hususlar aynı tescil numarası ile tescil edilerek değiştirilebilir;

a) Rehinli taşınır varlığın başka bir varlığın gösterilmesi suretiyle değiştirilmesi,

b) Birden fazla rehinli taşınır varlığın bulunması halinde bunlardan bazılarının rehin kapsamından çıkarılması,

c) Borç miktarının azaltılması,

ç) Güvence miktarının azaltılması.

Sorgulama İşlemleri (Yön. m. 30)

(1) İlgisini ispat eden herkes Sicilde sorgulama işlemi yapabilir.

(2)  Sorgulama işlemleri, herhangi bir sicil birimi aracılığıyla ya da elektronik ortamda yapılabilir.

(3) Sorgulama talebinde Sicil tarafından belirlenen güvenli erişim şartlarının tüm kişilerce yerine getirilmesi zorunludur.

NOTERLERİN HUKUKİ SORUMLULUĞU

6750 sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’nda taşınır sicilinin tutulmasından doğan zararlardan sicil yetkilisi sıfatıyla (Noterlerin) sorumluluğuna dair bir düzenleme yer almamaktadır. Noterlerin sicil yetkilisi olarak yaptıkları işlemler sebebiyle bir zarar meydana geldiğinde, noterlerin sorumlu olup olmadıkları genel hükümlere göre değerlendirilmelidir.

Doç. Dr. Ömer KORKUT(14 Ekim 2017)

 

---